Het mysterie van slot Wewelsburg
SS-leider Heinrich Himmler wees in 1933 slot Wewelsburg aan als ideologisch ‘centrum van de wereld’ voor het elitekorps van de nazi’s. Het kasteel werd tussen 1603 en 1609 gebouwd door de prins van Paderborn. In 1934 besloot Himmler voor het symbolische bedrag van 1 Reichsmark per jaar het kasteel te huren.
Kasteel Wewelsburg
Hij wilde het kasteel Wewelsburg ombouwen en opnieuw inrichten als een school voor SS-ers. Deze school kreeg de naam Reichsführerschule SS. Daarnaast moest Wewelsburg ook het hoofdkwartier van de SS worden. Om het kasteel hiervoor geschikt te maken moesten vele dwangarbeiders aan het kasteel werken. Daarbij verloren een aantal het leven. Het ongenaakbare slot in de heuvels ten zuidwesten van het stadje Paderborn in Noord-Rijnland-Westfalen oefent nog altijd een duistere aantrekkingskracht uit op bepaalde groepen. Die hebben vooral interesse voor de machtige noordelijke toren. Achter de anderhalf meter dikke torenmuur bevindt zich de Gruft- de Kluis: een koepelvormige ruimte met een enorme betonnen swastika in het dak, waaronder een eeuwige vlam moest branden voor gesneuvelde SS’ers. Rondom zijn twaalf zuilen uitgehouwen voor Reichsführer-SS Heinrich Himmler en zijn belangrijkste generaals. De bijzondere akoestiek maakt de ruimte tot een hoogtepunt bij rondleidingen: zelfs fluisterend kun je elkaar op meters afstand verstaan.
De ‘Obergruppenführer-zaal’ die een verdieping hoger ligt, spreekt nog meer tot de verbeelding. In deze kamer, met twaalf zuilen en twaalf vensters, liet de latere organisator van de Holocaust in marmer een berucht symbool aanbrengen: de Zwarte Zon, een soort 12-armig hakenkruis, met Sig-runen als zonnestralen. Het getal twaalf verwijst naar de zonnecyclus die centraal stond in de Germaanse mystiek. Hier, in zijn eigen Camelot, wilde Himmler met zijn twaalf ‘Teutoonse ridders’ bijeenkomen.
De “Crypte” in de noordelijke toren van het kasteel van Wewelsburg ©Wewelsburg.de
Waarschuwing tegen fascisme
Voordat Heinrich Himmler (1900-1945) zijn oog erop liet vallen was de Wewelsburg een kasteel zoals NoordRijnland-Westfalen er zoveel heeft. De prins van Paderborn liet het bouwen tussen 1603 en 1609 op de ruïnes van een oud slot. Himmler zag volop redenen om van de Wewelsburg het ideologische hart van zijn SS-rijk te maken, zijn Mittelpunkt der Welt. In de eerste plaats vanwege de ligging nabij het Teutoburgerwoud, beroemd om de slag die Germaanse stammen hier in 9 na Christus leverden met de Romeinen. Ze hakten drie legioenen van het Rijk in de pan. In Himmlers ogen een klinkend bewijs van de superioriteit van het Germaanse ras. Hermann, zoals legerleider Arminius eind 19de eeuw werd herdoopt, was wat hem betreft de eerste Germaanse Führer.
Himmler bij het kasteel in Wewelsburg.
Duitse Stonehenge
Himmler liet in de omgeving archeologische opgravingen uitvoeren naar overblijfselen van de superieure Germaanse cultuur. Dat gebeurde onder meer bij de nabijgelegen cultusplaats de Externsteine, het Duitse Stonehenge, waar de paramilitaire SS (Schutz Staffel) geregeld zonnewendefeesten en andere occulte ceremonies organiseerde. De opgravingen leverden geen serieuze vondsten op, maar de ‘SS-wetenschappers’ fabriceerden graag zelf bewijzen van de superieure Germaanse cultuur. Himmler kon ze goed gebruiken als rechtvaardiging voor de uitroeiing van ‘minderwaardige’ rassen.
Ook de Heilige Graal, waarnaar ze her en der groeven, moest een plaatsje krijgen in de Wewelsburg. De typische driehoekige vorm was een ander interessant aspect aan de Wewelsburg. Himmlers ‘ariosofisch’ adviseur Karl Maria Wiligut, een occultist met een psychiatrisch verleden, zag er een speervorm in. Uit ‘erfherinneringen’ waaruit hij beweerde te putten, wist Wiligut dat de opmars van de Hunnen ooit op de punt van het slot was stukgelopen.
De katholieke inwoners van het dorp Wewelsburg bekeken de komst van de ‘heidense’ SS met wantrouwen. Himmler paaide hen door de Hitler Jugend en de Reichsarbeitsdienst er op af te sturen. Zij verbouwden een naastgelegen boerenhoeve tot gemeenschapshuis. Die staat er nu nog – de herberg Ottenshof, waar het lijkt of de tijd tachtig jaar heeft stil gestaan. Je kunt er nog steeds houtsnijwerken met Germaanse runen bewonderen en eikenhouten banken met swastika’s.
Het kasteel van Wewelsburg ©Wewelsburg.de
Reichsführerschule-SS
De burcht die Himmler voor honderd jaar huurde – het huurcontract loopt af op 31 december 2033 – kreeg de officiële naam ‘Reichsführerschule-SS’. Er kwam onder meer een opleidingsschool en een wetenschappelijk centrum in. Eromheen was een ring van bebouwing voorzien, met een kilometer doorsnede. Tekeningen en maquettes tonen schoolgebouwen, eet- en bioscoopzalen, maar ook een energiecentrale, een vliegveld en aansluiting op de Autobahn.
Gevangenen uit het naastgelegen concentratiekamp Niederhagen die op en rond de burcht aan het werk werden gezet, hadden het zwaar te verduren. Maar liefst een derde van de 3900 Joden, Jehova’s Getuigen en krijgsgevangenen kwam om door ziekte, honger of executie. En dat terwijl slechts een bescheiden deel van het project werkelijk werd uitgevoerd. De begrote kosten van 250 miljoen Rijksmarken bleken totaal onrealistisch toen de oorlog eenmaal was uitgebroken. Himmler bezocht de Wewelsburg maar een paar keer.
Toen de Wewelsburg aan het einde van de oorlog ingesloten raakte door de oprukkende geallieerden beval Himmler, kort voor zijn arrestatie en zelfmoord met een gifpil, een explosievencommando door de linies te breken en de burcht op te blazen met al zijn geheimen. Dat lukte slechts ten dele, maar dorpsbewoners maakten de klus af. Troepen van de SS-pantserbrigade ‘Westfalen’ die korte tijd later langs de brandende Wewelsburg reden, zagen er een bonte stoet bewoners uitkomen met geplunderde spullen. Ze namen onder meer 40.000 flessen wijn mee. Naar verluidt was het hele dorp een week lang dronken. Amerikaanse troepen zouden enkele dagen later nog talloze geroofde kunstschatten in de burcht terugvinden. Ze verdwenen spoorloos. Ook de ‘Heydrich-akten’, met informatie over de holocaust die in een kluis zouden hebben gelegen, verdwenen. De restanten van de opgeblazen kluis bleven achter als stille getuigen.
Ondanks de verwoestingen van mei 1945 bevat de weer opgekalefaterde Wewelsburg een schat aan SS-relikwieën. Petten, uniformen, doodskopringen en servies met runentekens, maar ook dagboekaantekeningen van Himmler. Je kunt er ook een historisch plakkaat in het Nederlands vinden: ‘Jongens met pit melden zich allen bij de Waffen SS!’
De angst dat de Wewelsburg een bedevaartsoord voor (neo)nazi’s wordt, overheerst bij de openbare rondleidingen die het huidige museum nu en dan geeft. In drie uur tijd trekt gids Norbert Ellerman alle registers open om zijn afschuw voor het nazisme uit te spreken.
Vrees openstelling
Toch werd vanuit Duitse universiteiten de vrees uitgesproken dat openstelling voor publiek van de Wewelsburg verkeerd zou uitpakken. Een kijkje in de heidens-mythologische keuken van Heinrich Himmler zou de afgrijselijke oorlogsmisdaden van de SS reduceren tot de daden van een groepje wereldvreemde idioten. “En dat was duidelijk niet het geval. De meeste SS’ers waren mensen zoals u en ik”, zegt Ellerman. “Ze werden onderdeel van een machine die niet tijdig werd gestopt en steeds grover misdaden beging. Moorden begint met woorden, later pas met kogels of gas. Wij hopen eraan bij te dragen dat mensen nu de sneeuwbal herkennen die het begin van een lawine kan zijn.”
Wewelsburg
Niet de hele Wewelsburg staat in het teken van het ‘zwarte korps’. De westvleugel is een vrolijke bende dankzij de aanwezigheid van een jeugdherberg. Die was er al toen Himmler zijn oog liet vallen op de burcht.
Rondleidingen
Het Kreismuseum Wewelsburg biedt voor alle afdelingen van het museum rondleidingen aan, welke door competente en enthousiaste museumdocenten geleid worden. U kunt ook kiezen uit openbare rondleidingen die regelmatig worden gegeven en waar U zich niet van tevoren voor hoeft aan te melden. Kijk voor meer informatie op de website van kreisMUSEUM Wewelsburg.
