Blog

“De bevrijding van Groningen”

De bevrijding van Groningen staat mij van de oorlogstijd nog het meest voor de geest als toen bijna zevenjarig jongetje in de straat Schoolholm in Groningen. Mijn oudste broer vertelde mij op een dag dat over twee dagen de Canadezen zouden komen. De dag ervoor werd thuis alles in gereedheid gebracht voor de eventuele vlucht, wanneer het huis in brand zou worden geschoten. Vooral dekens werden klaargelegd. (Waarvan trouwens na de strijd bleek dat ze allemaal tijdens het gezagsvacuüm gestolen waren. Immers van het Duitse leger moesten alle deuren open blijven.)

Bovenaan de stenen trap monden drie deuren van twee grotere en een kleine woning uit. De drie gezinnen hadden hun toevlucht gezocht op de begane grond onder de stenen trap in de schoenengrossierderij van Noordhoff met matrassen etc.. Toen de beschietingen begonnen, heb ik vanuit een raampje achter in het magazijn van de grossierderij nog wel de vlammen gezien van (vermoedelijk) de in brand staande Grote Markt.

Ik heb van een latere collega gehoord dat de Canadezen hun kanonnen achter hun huis in Paterswolde hadden opgesteld, waardoor hij toen als klein jongetje doodsbang was. Volgens een broer van me (als 16-jarige puber er toen met de neus bovenop) is de Stoeldraaierstraat pas in brand gevlogen toen de Vismarkt al bevrijd was. Hij had gezien dat Canadezen voor de Korenbeurs een carrier met raketwerpers hadden staan, toen er toch nog een Duitse munitiewagen vanuit het noorden de Stoeldraaierstraat kwam inrijden. De Duitsers hadden (voor hen) op tijd door dat ze verkeerd reden en lieten snel de wagen in de steek via het Soephuisstraatje. Waarop de Canadezen de wagen met een raketwerper in brand schoten, met de ontploffing tot gevolg.

‘s Nachts zetten Duitse militairen wapentuig op onze stenen trap. Dat gaf natuurlijk voor de mensen eronder onrust. Mijn oudste broer is toen bij de militairen gaan informeren of we daar wel veilig zaten. Dat bleek niet het geval. Volgens de Duitsers was men bezig ‘Die ganze schöne Stadt kaputt zu schiessen!’. Zij raadden ons aan om te verkassen naar het gebouw (het vroegere joods bejaardenhuis) verderop in de straat, waaronder de Duitsers een grote bomvrije kelder (met keuken en al) gebouwd hadden. Veel mensen uit de straat bevonden zich daar al. Dus midden in de verduisterde en dus stikdonkere nacht (terwijl de granaten over de huizen vlogen) is er toen onder begeleiding van Duitse soldaten haastig verhuisd via het Woerdje. Aangekomen op de andere locatie werden er de koppen geteld en toen bleek kleine zusje (vier jaar) te ontbreken. Paniek, stikdonkere nacht en alle deuren open, dus er was kans dat ze was gaan zwerven toen iedereen weg was. Mijn oudste broer zocht daarop weer contact met de Duitse soldaten om zijn zusje op te halen. Gelukkig bleek ze nog diep te slapen in haar geïmproviseerde bedje onder de stenen trap.

Mijn zusje kan zich nu nog herinneren dat de lucht helemaal rood zag, toen haar broer haar ophaalde. De volgende dag kwamen de eerste Canadezen aan bij de bomvrije kelder. Dus het eerste Engels dat we in ons leven hoorden was: ‘Hands up!’. Wij als kinderen bleven natuurlijk op de achtergrond. Ik heb wel begrepen dat er gepraat werd met de Canadezen over een gedeserteerde Duitser die zich verscholen had bij mensen in het huis ernaast (nr. 24) en die zich wou overgeven. Hij had zich daar bij de buurtgenoten gemeld, omdat hij vond dat hij te jong was om te sterven.

Toen de straat bevrijd was, ging ieder weer de straat op. Maar plotseling kwam in het begin van de straat, vlakbij de Torenstraat, nog een groep Duitse militairen vanaf een stenen trap uit een huis. Dit terwijl iets verder om de hoek in de Torenstraat Canadezen zich lieten onthalen bij mensen op koffie. De Duitsers die dat laatste kennelijk niet in de gaten hadden, stuurden iedereen weer het huis in. Dit had tot gevolg dat moeder en de twee jongsten nog in de bomvrije kelder waren, twee broers (15 en 16 jaar) allang elders in de stad waren en de rest waaronder ikzelf zich schuil hield in de trapronding bij ons thuis. De strijd heeft toen nog een paar uur (Voor mijn gevoel toen was het veel langer!) geduurd, waarbij onze erker door de schietpartijen behoorlijk doorzeefd werd. Ik weet nog dat pa op een gegeven moment in zijn onrust/paniek naar voren wou om uit het raam te kijken. Dat hebben mijn broer en zus toen voorkomen. Hij had dat ook niet overleefd. Volgens mijn broer was mijn angstige pa voortdurend ‘weesgegroetjes’ aan het bidden, terwijl hij eigenlijk normaal helemaal niet zo godsdienstig was ingesteld. De Canadezen hebben nog een tank laten aanrukken. Die echter vanaf het Zuiderdiep in het begin van de daar smalle straat moeilijk de draai kon vinden en zo een huis op de hoek van de Nieuwstad ramde. Vervolgens werd er door de tank een paar schoten gelost door de straat heen. Hierdoor gingen de ruiten in de straat die nog heel waren, alsnog kapot.

Op een gegeven moment merkten we dat een Canadees de stenen trap opkwam en eerst aanbelde (De deuren waren toen weer dicht!) bij het huis (voor hem gezien) links naast ons. Toen daar niet open werd gedaan, koos hij positie vanaf de stenen trap en schoot met zijn stengun het slot kapot. Dat was vlak onder onze positie in de trapronding. (In 2010 kon je nog het gerepareerde stuk in de deur zien.). Hij onderzocht dat huis en daarna belde hij bij ons aan. Dus weer: ‘Hands up’. Hij vroeg of er Duitsers in het huis waren. Volgens mijn broer is hij wel het huis doorgelopen om te kijken of hij een geschikte plek (erker?) vond om vanuit ons huis te schieten. De erker was natuurlijk ook geen geschikte plek en omdat er kleine kinderen in huis waren, besloot hij om weer te vertrekken. Maar bij het oversteken van de straat vanaf de stenen trap werd hij aangeschoten. Dus het tweede Engels dat wij hoorden was: ‘People, people, help me please!’. Mijn broer wilde er direct op af. Dus paniek, want de kogels vlogen nog door de straat. Gelukkig hebben mensen aan de overkant van de straat de gewonde in huis kunnen trekken. Hij heeft het overleefd.

Na de strijd lag tegenover de straat op het Akerkhof een gesneuvelde jonge Duitse soldaat (16 jaar), die ze de aftocht hadden laten dekken en die dus de straat onder schot had gehouden. Die was door een Canadese commando met een mes doodgestoken. De Canadees had hem beslopen na een omweg via huizen waarvan de deuren nog wel open stonden.

Het schijnt dat tijdens de bevrijding er nog zo’n honderd burgers gesneuveld zijn, door bijvoorbeeld te vroeg de straat op te gaan. Bij ons in de buurt, in de Folkingestraat, is de vrouw van een caféhouder uit het raam gaan kijken om te zien hoe de strijd verliep. Dat heeft haar wel haar kin gekost. Mijn broers hebben nog gezien hoe er direct na de strijd in het gezagsvacuüm her en der geroofd werd. Bijvoorbeeld de synagoge in Folkingestraat hadden de Duitsers gebruikt voor opslag van in beslag genomen goederen. De radio’s stonden daar keurig opgestapeld met labels van de oorspronkelijke eigenaars. Als men dan de onderste het mooist vond, dan trok men die er gewoon onderuit, waarbij de rest kapot viel.

Delfzijl Pocket Tour DVD | Ontdek de angstige aprildagen van 1945!

Afgelopen zomer zijn er diverse Battlefield Tours geweest in de regio Delfzijl. De Battlefield Tours stonden stil bij de laatste grote Operatie van de Canadezen in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. De omgeving van Delfzijl vormde dan ook het strijdtoneel van een slag die ruim een week duurde en waarbij 102 Canadezen het leven lieten. Beleef nu de Battlefield Tour – Delfzijl Pocket, vanuit uw bank met deze schitterende DVD.

Zaterdagavond 21 april begint het geschut, dat achter de begraafplaats ‘’Rusthof” aan de Jukwerderweg stond opgesteld, in de richting van Tjamsweer en Oosterwijtwerd te schieten. Maar niet lang. Na vier schoten verstomde het geschut weer. De negen Duitsers die het stuk bedienden lieten hun stelling in de steek en trokken zich terug op de begraafplaats. Blijkbaar hielden ze het vechten voor gezien. Zondagmorgen 22 april trekken The Royal Winnipeg Rifles via de spoorlijn bij Tjamsweer naar de spoorwegovergang. Ze werden hierbij onder vuur genomen door de bunkers aan de zuidkant van de rails, maar deze werden spoedig onschadelijk gemaakt.

Tegen zes uur bereikten ze de spoorwegovergang, waarna het langs de spoorbaan verder richting Appingedam ging. Ze werden door de Duitsers opgemerkt en deze begonnen de Canadezen onder vuur te nemen.

Het hele terrein tussen Tjamsweer en Appingedam kwam hierdoor onder hevig mitrailleurvuur- en granaatvuur te liggen. De opmars zondagmorgen richting appingedam langs de spoorlijn was strategisch gezien vermoedelijk een goede zet. Alles wees er op dat de Duitsers er op hadden gerekend, dat de Canadezen langs de hoofdwegen zouden oprukken. Tenslotte waren langs deze wegen de voornaamste verdedigingswerken aangebracht, zoals betonblokken, mitrailleurnesten, mijnen etc. Bij het spoorwegbruggetje over de Kleine Heekt werd hevig gevochten. De Duitsers trokken zich hierop terug, maar niet voordat zij het bruggetje hadden opgeblazen. Voor de Canadezen was dit geen onoverkomelijk bezwaar. Mede om zich tegen vijandelijk vuur te dekken, trokken de Canadezen baggerend door de sloten verder. Vijftien Canadezen bereikten zo de overweg bij Jukwerd, waar ze doornat en bemodderd het huis van de heer H. Jongsma binnen gingen, omdat hun peletonscommandant. Luitenant D.C. McKenzie, die in de voorste linies had meegevochten, een schotwond in de schouder had opgelopen. De gewonde werd geholpen en op een bed gelegd om hem de kans te geven uit te rusten. Hij verblijf in de woning werd hem noodlottig.

Duitsers namen de omgeving van de overgang onder  geconcentreerd vuur, waarbij twee granaten het huis troffen. Toen de bewoners totaal overstuur naar de gewonde wilden kijken, bleek deze door scherven dodelijk getroffen. De gewaarschuwde Canadezen, die inmiddels naar de woning van de heer P. Puister (in hetzelfde rijtje) waren getrokken, konden geen hulp meer bieden. Rode kruissoldaten brachten het stoffelijk overschot buiten de vuurlinie. Omstreeks 1 uur bereiken de Canadezen een woning bij het spoordok. Hun positie was echter gevaarlijk. Op de begraafplaats Rusthof aan de Jukwerderweg en in de stellingen er om heen zaten nog steeds Duitsers, die op de Canadezen vuurden zodra die zich vertoonden. Ook werd er vanaf de steenfabriek bij Langerijp, achter het station hevig op de vooruitgeschoven Canadezen geschoten. Na een tijdje kregen de Canadezen versterking, hierna begonnen de gevechten om ,,Rusthof’’, een naam die de begraafplaats op dat moment niet bepaald verdiende. Ieder meter van het terrein werd door de Duitsers verdedigd, waarop het de Canadezen zes uur koste om van de spoorwegovergang in de Jukwerderweg naar de ingang van de begraafplaats te komen. Om half vijf bereiken de Canadezen de begraafplaats. Op het allerlaatste ogenblik probeerden een aantal Duitsers nog te ontkomen, door in de woningen aan de Jukwerderweg te vluchten. Maar ze werden door de Canadezen een voor een opgespoord en ontwapend. Al met al duurde het nog tot zeven uur ’s avonds voor de eerste Canadees voet zette op de Westersingel.

Bent u niet in staat om met bepaalde Battlefield Tours mee te gaan? Of wilt u de Battlefield Tour waar aan u hebt deelgenomen nog eens bekijken? In week 39 kunt u DVD’s bestellen van de Delfzijl Pocket tour. De beelden van de tours zullen aangevuld worden met foto’s en beelden uit 1944 en 1945. Wilt u een virtuele tour? Bestel dan een DVD bij ons en kijk vanaf de bank nog eens terug naar de Battlefield Tour. 

Mensen die deel hebben genomen aan de Delfzijl Pocket tour van 18 Augustus krijgen een mail over deze actie zodra deze te bestellen is. We verwachten dat de DVD in week 38 /39 te bestellen is. 

Om uw DVD’s alvast te reserveren ga dan naar battlefieldtoursdvd.nl

De aanval van de Franse SAS op de Pastorie van Gasselte

Begin oktober 1944 wordt in Gasselte een afdeling van het National Sozialistisches Kraftfahr. Korps (NSKK) gelegerd. Zij bestaat uit Nederlandse vrijwilligers die als chauffeurs transporten uitvoeren voor de Duitse Wehrmacht. Alleen de commandant, Obersturmführer Klaus, is een Duitser. Het hoofdkwartier is gevestigd in de pastorie. Voor de staf worden bij burgers kamers gevorderd. De verhouding tussen de NSKK en de inwoners van Gasselte is gespannen. Het autoritaire optreden van de NSKK-ers heeft hen tot vijanden van de dorpsgemeenschap gemaakt. In de nacht van 7 april worden ongeveer 60 man van de sticks van kapitein Paul de Gramond, luitenant Jean Appriou, luitenant Michel Legrand en 2e luitenant Henri Stéphan bij Gasselte gedropt. De meesten landen niet ver van hun geplande landingsplaats in de bossen westelijk van Gasselte.

Vroeg in de morgen kloppen enkele parachutisten aan bij de woning aan de bosrand richting Gasselte tegenover het “Hemelrijk”. De bewoner, R. Pronk, is een verzetsman van het eerste uur. Als het licht wordt vindt hij achter in het bos nog een groep parachutisten. Intussen is ook de verzetsbeweging op de hoogte van de landingen. Uit inlichtingen van de Fransen blijkt dat er nog verschillende mannen ontbreken. De hele zondag zijn de verzetsmensen bezig deze te zoeken. Anderen verzamelen de containers met munitie, wapens en voedsel. De parachutisten voeren diverse acties uit op Duitse colonnes. Inmiddels zijn ook de Duitsers en de NSKK-ers gealarmeerd over de luchtlandingen. In de veronderstelling dat er duizenden parachutisten geland zijn wagen ze zich niet in de bossen. Gasselters die contact met de Fransen gehad hebben worden op weg naar huis door Duitse wachtposten aangehouden. Ze worden meegenomen naar de pastorie voor ondervraging maar daarna naar huis gestuurd.

Pas zondagavond zendt radio Oranje vanuit Engeland een codebericht uit: ”De boot is omgeslagen”. Dat betekent dat de verzetsbeweging in actie moet komen om inlichtingen te verzamelen voor de gelande parachutisten.

De parachutisten in het staatsbos bij Gasselte zijn verdeeld over twee commandoposten. De eerste bevindt zich in vak 46 ongeveer 1 ó km van het huis van Pronk, de andere in vak 36 achter in het bos. Voor de onderlinge verbinding beschikt men over radio-zend/ontvangers, z.g. Jedburgh sets.

De radiopost “Archiviste 36” in de staatsbossen bij Gasselte. 

Bij de inlichtingen die de verzetsmensen aan de Fransen verstrekken wordt ook de aanwezigheid van de NSKK in Gasselte doorgegeven. De parachutisten besluiten een aanval uit te voeren op de pastorie om de staf uit te schakelen.

Het aanvalsplan is als volgt:

1. Aan de ingang van het dorp zal vaandrig Albert Bacuez met een Brengun de weg onder schot houden.
2. De stick van luitenant Jean Appriou zal langs de noordelijke kant optrekken naar de pastorie om de vijand uit te schakelen en daarna naar het oosten afbuigen.
3. De stick van luitenant Michel Legrand moet langs de zuidelijke kant van de weg optrekken, de vijand aanvallen en eventuele huizen zuiveren.
4. De stick van kapitein Paul de Gramond dient een omtrekkende beweging naar het noorden te maken om zodoende de terugweg van de vijand af te snijden en de aanvoer van versterkingen te verhinderen.
5. Sergeant Louis Le Goff moet met enkele mannen een omtrekkende beweging door het zuiden maken en zo de Dorpsstraat afsluiten.

De aanval zal aan het begin van de middag uitgevoerd worden, omdat naar verwachting de bewaking na het eten niet zo scherp zal zijn. Als herkenning zullen de parachutisten na het beëindigen van de actie gele halsdoeken dragen. De mannen die de aanval zullen uitvoeren gaan eerst naar de woning van Pronk vanwaar men naar Gasselte zal oprukken vergezeld van gidsen van het verzet uit Gasselte en Korstvlies. Gasselte wordt zonder moeilijkheden bereikt. In looppas voeren de mannen het omsingelingsplan uit. Appriou trekt met zijn mannen naar de pastorie en opent het vuur. Hoewel de NSKK-ers totaal verrast zijn herstellen ze zich snel. Vanuit de ramen worden de para’s heftig beschoten. Vooral vanuit het achterhuis komt hevig vuur van een mitrailleur bedient door A. v.d. Hoek. De Fransen bevinden zich in een nadelige positie omdat ze te dicht bij de ramen liggen waardoor verplaatsen bijna niet mogelijk is. Daarbij komt nog dat men achter de bomen van de hof in dekking ligt waardoor doeltreffend vuur uitbrengen moeilijk is.

De Pastorie van Gasselte. 

Korporaal Bégue wordt daarbij dodelijk getroffen en sergeant Briand raakt gewond. Intussen is ook Legrand aan de voorzijde van het gebouw tot de aanval over gegaan, zodat de vijand nu van twee kanten aangevallen wordt. Om een einde aan het gevecht te maken willen de Fransen een stormaanval op het gebouw ondernemen en daarbij handgranaten door de ramen naar binnen gooien. Zover komt het echter niet. De mitrailleurschutter v.d.Hoek wordt geraakt waarna de andere NSKK-ers voor de fel vechtende parachutisten op de vlucht slaan. De meeste worden echter door de mannen van Legrand gevangen genomen. Van de gevechtspauze die nu ontstaan is maken verschillende NSKK-ers die niet in de pastorie waren gebruik om te vluchten. De meesten worden door de Fransen opgespoord waarbij er twee doodgeschoten worden. Omdat het niet uitgesloten is dat de Duitsers versterkingen laten aanrukken, besluiten de parachutisten zich met hun gevangenen in de bossen terug te trekken. Daarbij nemen ze een stafauto die bij de pastorie stond mee. Een vrachtwagen met levensmiddelen laten ze achter voor de burgerij.

De gevangenen worden met parachutekoord vastgebonden. De twee officieren, de Duitser Klaus en de Nederlander Van de Bent worden, nadat zin hun erewoord gegeven hebben niet te zullen ontsnappen, niet vastgebonden. Links de buitgemaakte stafauto, op de achtergrond het tijdelijke graf van korporaal Fernand Bégue. Hij is in 1949 overgebracht naar zijn geboorteplaats Anjananarivo op Madagaskar.

Als de Fransen met hun gevangenen zijn verdwenen is het wonderlijk stil in het dorp. Gasselte is niemandsland. Een aantal inwoners plunderen de pastorie. Gevluchte NSKK-ers zijn bij de Duitsers in Borger en Gieten hulp gaan halen. Twee NSKK-ers  hebben zich in een kelder verborgen gehouden van waaruit zij de plundering gezien hebben. Vanuit Borger komt een afdeling van de Luftwaffe onder bevel van Hauptmann Willke naar Gasselte.

Zij beginnen met iedereen, mannen en vrouwen, die zich op straat bevinden bijeen te drijven op het schoolplein. Als dat vol is worden de mannen in de kerk gedreven, de vrouwen blijven achter. Om half vijf in de middag worden de vrouwen vrijgelaten maar alle mannen van het dorp moeten zich nu bij de kerk melden. In totaal worden meer dan 300 man in de kerk opgesloten. De Duitsers dreigen daarna de kerk op te blazen. Na bemiddeling van de NSB burgemeester J.E. Tuin laten de Duitsers uiteindelijk alle mannen vrij met uitzondering van zestien die zich vrijwillig hebben moeten melden omdat ze aan de plundering meegedaan hebben. Hierbij zijn ook echter enkelen die door de beide NSKK-ers uit het dorp aangewezen zijn. De mannen worden lopend naar Gieten gebracht waar ze in een koelwagon opgesloten worden. Vandaar worden ze op 11 april overgebracht naar de gevangenis in Assen. Een Franse poging hen te bevrijden mislukt helaas omdat de trein waarmee de mannen vervoerd worden al vertrokken is. Op vrijdag 13 april worden de mannen van Gasselte in Assen door de Canadezen bevrijd. Omdat de Fransen nu ook hun gevangenen moeten onderhouden zijn hun voorraden niet toereikend. Daarom wordt via de radio aanvulling gevraagd. Twee Typhoons droppen in de loop van 10 april vier containers met wapens, munitie, medicamenten en voedsel. De gevangenen zien met verbazing dat hun vijand zo maar bevoorraad kan worden.

Op donderdag 12 april naderen de geallieerde troepen Borger. Daar wordt de gehele dag gevochten. ’s Avonds trekken de overgebleven NSKK-ers weg uit Gasselte. De volgende ochtend wordt Gasselte bevrijd door het 8th Canadian Reconnaissance Regiment gevolgd door de Polen van het 2^e Eskadron van het 10 Pulk Dragonow (10^e Regiment Dragonders).