De Martinitoren: ‘Als trots in de branding’
De Martinitoren is onmisbaar: het verbindt de Groningers met hun stad en met elkaar. Dat concludeert presentator Waldemar Torenstra 29 november in het televisieprogramma ‘Verborgen Verleden van Nederland’. Torenstra duikt in deze aflevering van de 8-delige serie in het verleden van de Martinitoren. Hierbij komt ook uitgebreid de oorlogsgeschiedenis van d’ Olle Grieze aan bod.
De Duitsers nemen de d’ Olle Grieze in gebruik
In het programma Verborgen Verleden van Nederland wordt belicht hoe de Martinitoren de gevechten om de binnenstad van Groningen heeft ‘overleefd’. In ons artikel meer over het oorlogsverleden van de d’ Olle Grieze. Tijdens de oorlog stond de Martinitoren in de steigers, de toren werd vanaf 1936 gerestaureerd. Op 56 meter hoogte onder de gerestaureerde en herstelde fraaie booggewelf hadden de Duitsers tijdens de oorlog een kleine barak gebouwd. Hier plaatsten ze een ontvang- en zendstation en luisterapparaten voor de verbinding van de Wehrmacht. Voor de invasie in Normandië hadden de Duitsers bedacht om de toren te laten springen om hem zo voor de ‘vijand’ onbruikbaar te maken.
De noordzijde van de Grote Markt voor de bevrijding in april 1945. Op de foto is duidelijk de d’ Olle Grieze te zien.
Onbruikbaar maken voor de vijand
In september van 1943 was de opzichter van het restauratiewerk, de heer W. van Zwieteren, tot ontdekking gekomen dat er in de kleine barak een pak van 12 kilo springstof lag. Van Zwieteren dacht gelijk aan de ravage die de springstof bij een explosie zou aanrichten. Hij liet daarom onder de barak een vloerbedekking, welke bestond uit zand en steen, aanbrengen zodat bij een beschieting een eventuele brand tegengehouden kon worden. Boven de seininrichting lag ook een vat van 200 liter benzine voor een generator die stroom moest opwekken als de stroom uitviel. Enkele weken voor de komst van de Canadezen vertelde de commanderende Duitse Feldwebel dat hij de generator met handgranaten zou vernietigen en dat hij de benzine over de vloer zou gooien. De opzichter van de Martinitoren had gelijk de NSB-Burgemeester Tammens hiervan op de hoogte gesteld. De Burgemeester stuurde hem weg, de burgemeester had geen tijd voor de klacht van de heer van Zwieteren. Toch bleef van Zwieteren volhouden en hij gaf de Feldwebel voorhamers om zo de generator kapot te slaan. Tevens vroeg hij aan de Feldwebel of ze de benzine naar beneden mochten brengen. Ze beloofden hem dan dat de Feldwebel benzine kreeg als hij dit nodig had. Ze kregen in eerste instantie toestemming om een katrol aan de steiger te bevestigen zodat ze eventueel het vat met benzine konden laten zakken. Eventueel mochten ze dan ook de generator naar beneden gooien. Om de schok op te vangen bracht van Zwieteren onder de voet van de toren een zandlaag van een meter aan. Op vrijdag 13 april 1945 om 19:00 uur werd de opzichter bij de Duitse Feldwebel ontboden om het vat benzine te laten zakken. Hierna werd de 150 kilo wegende generator aan het begin van de steiger neer gelegd zodat de Duitsers met een trap de generator naar beneden kon laten storten. De Duitsers voerden dit uit, maar de motor was zo zwaar dat er dwars door de zandlaag een gat in de grond werd geslagen.
De noordzijde van de Grote Markt na de bevrijding in april 1945. De verwoestingen aan de noordzijde zijn enorm. Gelukkig staat de d’ Olle Grieze er nog.
De strijd om de stad Groningen breekt los
Onder de voet van de Martinitoren stelden de Duitsers op zaterdag 14 april 1945 een Duitse machinegeweer op. Ook in de Martinitoren namen Duitse militairen positie in, vanaf hier hadden ze een goed uitzicht op de oprukkende Canadezen. Op zondag 15 april 1945 vuurden de Duitsers vanaf de Martinitoren op de Canadezen in de Gelkingestraat. Dit werd door de Canadezen beantwoord door een paar schoten uit een opgestelde 6-pounder gun van de Royal Canadian Artillery. Dit anti-tank kanon stond opgesteld op de hoek van de Carolieweg. De Martinitoren kreeg hierdoor twee treffers. In de nacht van 15 op 16 april 1945 stonden de houten steigers van de Martinitoren in brand. Dit kwam mede doordat de Hoofdwacht door de Duitsers in brand was gestoken, gelukkig kon de brandweer voorkomen dat de brand zich uitbreidde. Helaas was de 12 kilo springstof nog wel steeds aanwezig, de lont hiervan hing aan de buitenkant van de toren. Toch besloten de Duitse militairen alle toestellen zelf naar buiten te slepen en naar beneden te gooien. De springstof was dan ook niet meer nodig voor de vernietiging van de apparaten. In tegenstelling tot de rest van de directe omgeving op de Grote Markt, viel de schade aan de Martinitoren uiteindelijk mee. De aan de Martinitoren gewijde aflevering van ‘Verborgen Verleden van Nederland’ wordt vrijdag 29 november vanaf 21.05 uur uitgezonden op NPO 2.
Overzichtsfoto van de Grote Markt na de bevrijding in 1945. De verwoestingen aan de noord en oostzijde zijn duidelijk te zien.
